- ποδήλατο
- Όχημα με δύο τροχούς ίσης διαμέτρου, εφοδιασμένους με ελαστικά και τοποθετημένους σε μεταλλικό πλαίσιο. Το π. κινείται από τη μυϊκή δύναμη των ποδιών του ατόμου το οποίο το χρησιμοποιεί. Η δύναμη προώθησης μεταδίδεται στον πίσω τροχό με μια αλυσίδα, που κινείται με δύο οδοντωτούς τροχούς διαφορετικής ακτίνας, ο μεγαλύτερος από τους οποίους είναι εφοδιασμένος με ποδομοχλούς (πεντάλ). Η αλλαγή διεύθυνσης επιτυγχάνεται με την κίνηση ενός πηδαλίου, που είναι σταθερά συνδεδεμένο με την κινητή μπροστινή περόνη, η οποία στηρίζει τον μπροστινό τροχό. Ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονται, τα π. κατασκευάζονται σε διάφορες διαστάσεις και βάρη: εκείνα που χρησιμοποιούνται για βαριές εργασίες ζυγίζουν πάνω από 15 κιλά, τα κοινά π. ζυγίζουν περίπου 15 κιλά και τα π. αγώνων ζυγίζουν από 6 έως 11 κιλά.
Η χρονολογία κατασκευής του πρώτου π. είναι αβέβαιη. Φαίνεται πάντως ότι ήδη από το 1691 ο Γάλλος Οζαμάν είχε εφεύρει ένα όχημα που έμοιαζε λίγο με το σύγχρονο π. Μόνο όμως το 1790, σύμφωνα με μερικούς και το 1796 κατ’ άλλους, ένας Γάλλος, ο κόμης Μεντ ντε Σιβράκ, παρουσίασε το πρώτο «celerifer». Αυτό ήταν ένα όχημα που το αποτελούσαν δύο ξύλινοι τροχοί, τοποθετημένοι στα άκρα μιας δοκού και δεν είχε πεντάλ και σύστημα διεύθυνσης· την κίνηση προσέδιδε το άτομο που το χρησιμοποιούσε, μέσω της εναλλακτικής ώθησης των ποδιών στο έδαφος. Αργότερα, μεταξύ 1815 και 1818, ο Γερμανός ευγενής Καρλ Ντράις φον Ζάουερμπρον τελειοποίησε το celerifer του Ντε Σιβράκ και κατασκεύασε την draisine. Αυτό το π., που ακόμα δεν είχε ποδομοχλούς, είχε ένα στοιχειώδες κάθισμα και –την κυριότερη τελειοποίηση– ένα τιμόνι που κυβερνούσε τον μπροστινό τροχό. Κατά τα αμέσως επόμενα έτη, η μηχανή του Γερμανού ευγενή τελειοποιήθηκε σιγά-σιγά: στη Γαλλία από τον Λουί Ζοζέφ Ντινέ, ο οποίος την ονόμασε draisienne και στην Αγγλία από τον μηχανικό Ντένις Τζόνσον, ο οποίος, έχοντας την αντιπροσωπεία για την Αγγλία, την τελειοποίησε κατασκευάζοντας το πλαίσιο από σίδερο. Κατόπιν ο Τζόνσον πήρε ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα pedestrian curricle. Το νέο μέσο είχε μεγάλη επιτυχία και ο Τζόνσον, μη κατορθώνοντας ν’ ανταποκριθεί στις πολλές παραγγελίες, συνεταιρίστηκε με τον μηχανικό Ντε-Νάιτ. Και οι δύο μαζί κατασκεύασαν τοhobby-horse και το hobby-horsepedestrian. Το 1838 ο Κιρκπάτρικ Μακμίλαν, ένας άλλος Άγγλος, κατασκεύασε ένα π. που λειτουργούσε με την πίεση των ποδιών σε δύο μοχλούς συνδεμένους με τον πίσω τροχό με διωστήρες. Πρέπει να φτάσουμε όμως στο 1855 για να δούμε να κατασκευάζεται το πρώτο όχημα με ποδομοχλούς, εφεύρεση του Γάλλου σιδηρουργού Ερνέστ Μισό, ο οποίος είχε το εργαστήριο του στο Παρίσι και ο οποίος χρόνια αργότερα, κατασκεύασε, με συνεταίρο τον πατέρα του Πιερ, το π.michaudine, που το παρουσίασε το 1861. Το π. αυτό έφερε επανάσταση στα μέχρι τότε γνωστά οχήματα: επρόκειτο για ένα δίτροχο όχημα, ο μπροστινός τροχός του οποίου είχε ακτίνα σημαντικά μεγαλύτερη. Το π. όμως αυτό δεν είχε καλή υποδοχή και οι εφευρέτες του πέθαναν φτωχοί λίγα χρόνια αργότερα. Το έργο ωστόσο του Μισό δεν χάθηκε. Στα αμέσως επόμενα χρόνιατο νέο π. τελειοποιήθηκε και άλλες επινοήσεις ήρθαν, ακόμα μια φορά, από την Αγγλία, όπου το 1866 ο Έντουαρντ Κούπερ χρησιμοποίησε ένα τροχό ολοκληρωτικά από σίδερο και το 1868 ο Ρόουλι Τέρνερ επινόησε το εξ ολοκλήρου μεταλλικό π. που εισήχθη στην αγορά το 1869 από την Coventry Sewing Machine, μια εταιρεία κατασκευής ραπτομηχανών, και που αμέσως αντέγραψαν οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί κατασκευαστές. Στα επόμενα χρόνια η εξέλιξη του π. συνεχίστηκε αδιάκοπα και το 1877 ο Γάλλος μηχανικός Βικτουάρ Ρενάρ παρουσίασε ένα π., του οποίου ο μπροστινός τροχός είχε διάμετρο 2,5 μ. Πολύ γρήγορα όμως η λύση του υπερβολικά μεγάλου μπροστινού τροχού παρουσίασε πολλά μειονεκτήματα ισορροπίας και ο Γάλλος Σαρζάν το 1878 περίπου έδωσε στους δύο τροχούς την ίδια σχεδόν διάμετρο και μετάφερε και τη μετάδοση της κίνησης στον πίσω τροχό με μια αλυσίδα. Στην ίδια περίοδο ο Αμερικανός Μπράντφορντ εισήγαγε τη χρήση του σκληρού καουτσούκ στους τροχούς, το οποίο αργότερα, το 1890, ο Άγγλος κτηνίατρος Τζον Ντάνλοπ αντικατέστησε με τα ελαστικά. Συγχρόνως με τον Μπράντφορντ, ο Γάλλος Μπερνάρ ντε Τουάρ, ακολουθώντας ένα σχέδιο του Ιταλού μηχανικού κόμη Τζοβάνι Μπατίστα Καρμπούρι, τοποθέτησε σ’ ένα τρίκυκλο υποτυπώδεις ένσφαιρους τριβείς και ο Γάλλος ωρολογοποιός Ζοζέφ Μενιέ εφάρμοσε μια διάταξη, η οποία είχε πολλές αναλογίες με τη σύγχρονη ελεύθερη κύληση. Όλες αυτές οι τελειοποιήσεις πρόσφεραν αποφασιστική ενίσχυση στη διάδοση του νέου οχήματος, αλλά μόνο μερικά χρόνια αργότερα το π. πήρε τη μορφή που διατηρεί μέχρι σήμερα.
Στις αρχές του 1880 οι Άγγλοι Τζέιμς Στάρλεϊ και Σάτον και η εταιρεία Rudge e Co. του Κόβεντρι κατασκεύασαν επί βιομηχανικής κλίμακας αντίστοιχα το Safety, τοRover και το Rudge, τρεις τύπους π. οι οποίοι τελειοποιήθηκαν και βελτιώθηκαν στις αρχές του 1890, οπότε υιοθετήθηκε γενικά το τραπεζοειδές πλαίσιο, που επινόησε ο Τόμας Χάμπερ και που βασικά είναι όμοιο με εκείνο που χρησιμοποιείται στο σύγχρονο ποδήλατο.
Το σύγχρονο π. αποτελείται από ένα πλαίσιο που σχηματίζεται συνήθως από χαλυβδοσωλήνες, η διάμετρος των οποίων μεταβάλλεται ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζεται το π. Οι σωλήνες αυτοί, κομμένοι στις επιθυμητές διαστάσεις, κολλώνται μεταξύ τους. Ο ψηλότερος σωλήνας ονομάζεται ανώτερος σωλήνας, ο μικρότερος ονομάζεται σωλήνας διεύθυνσης ή κεφαλή. Μέσα από αυτόν περνάει η περόνη, που στηρίζει τον μπροστινό τροχό. Ο σωλήνας ο αντίθετος προς το σωλήνα διεύθυνσης ονομάζεται σωλήνας στήριξης, γιατί στηρίζει το κάθισμα, ενώ ο κατώτερος, ο οποίος συνδέει το σωλήνα διεύθυνσης με το σωλήνα στήριξης, είναι ο κεκλιμένος σωλήνας. Οι σύνδεσμοι μεταξύ δύο σωλήνων ονομάζονται τσιμπούκια. Ο πίσω τροχός συνδέεται με το πλαίσιο με δύο σταθερές περόνες: η μια ονομάζεται κατώτερη και η άλλη ανώτερη.
Όπως έχει ήδη λεχθεί, μέσα από το σωλήνα διεύθυνσης, περνάει η περόνη, η οποία από τη μια πλευρά στηρίζει τον μπροστινό τροχό και από την άλλη έχει στερεωμένο ένα πηδάλιο, που χρησιμεύει για την αλλαγή διεύθυνσης του οχήματος. Για να διευκολυνθεί η κίνηση του πηδαλίου υπάρχει ένα τριβέας που αποτελείται από μια σειρά σφαιρών. Το σχήμα του πλαισίου του γυναικείου π. είναι έτσι τοποθετημένο, ώστε να επιτρέπει στις γυναίκες να το χρησιμοποιούν φορώντας φορέματα: ο ανώτερος σωλήνας είναι κεκλιμένος προς τα κάτω και συνδέεται με το πλαίσιο στο σημείο όπου είναι ο άξονας μετάδοσης κίνησης. Οι δύο τροχοί του π., εφοδιασμένοι με πλήμνες συνδεμένες με τις στεφάνες (οι οποίες μπορεί να είναι από χαλυβδόφυλλο, από ντουραλουμίνιο ή και από ξύλο) με μεταλλικές ακτίνες, φέρουν ελαστικά.
Στο χαμηλότερο σημείο του πλαισίου, εκεί όπου συναντάται ο σωλήνας στήριξης και ο κεκλιμένος σωλήνας, υπάρχει ένας κεντρικός άξονας, τον οποίο διαπερνά ένας άξονας μετάδοσης κίνησης, ο οποίος με τη σειρά του στηρίζεται σε ένσφαιρους τριβείς. Με τον άξονα αυτό είναι συνδεμένος στη δεξιά πλευρά ένας οδοντωτός τροχός διαμέτρου μάλλον μεγάλης, εφοδιασμένος με διωστήρα, και στην αριστερή πλευρά ένας άλλος διωστήρας. Και οι δύο διωστήρες έχουν στερεωμένο στο άκρο τους ένα ποδομοχλό. Με τον οδοντωτό τροχό κινείται μια αλυσίδα, η οποία συνδέει με την πλήμνη του πίσω τροχού τον οδοντωτό τροχό, όπου είναι στερεωμένος ένας δεύτερος οδοντωτός τροχός πολύ πιο μικρός από τον πρώτο.
Ο λόγος μεταξύ του αριθμού οδόντων των δύο οδοντωτών τροχών, πάνω στους οποίους κινείται η αλυσίδα μετάδοσης, ονομάζεται πολλαπλασιασμός και ακριβέστερα λόγος πολλαπλασιασμού. Αυτός υποδηλώνει τον αριθμό των στροφών που πρέπει να εκτελέσει ο πίσω τροχός σε κάθε στροφή του ποδομοχλού. Για να ρυθμίσουμε την τάση της αλυσίδας μετάδοσης των δύο οδοντωτών τροχών, χρησιμοποιούμε τις μικρές περόνες ή τανυστές, που εφαρμόζονται στιςάκρες της κατώτερης περόνης. Υπάρχουν διάφορα συστήματα φρένων. Το πιο κοινό είναι εκείνο δια της δράσης ενός καλωδίου από εύκαμπτο χάλυβα. Αυτό το καλώδιο, συρόμενο από ένα μοχλό που υπάρχει στο πηδάλιο, θέτει σε λειτουργία ένα ζεύγος προσκεφαλαίων τριβής από πλαστικό υλικό ή από σκληρό καουτσούκ, που δρουν επί του εσωτερικού μέρους και των άκρων της στεφάνης. Χρησιμοποιείται επίσης πολύ το φρένο με ανάστρεψη, το οποίο αποτελείται από μια χαλύβδινη ταινία, η οποία, με την αντίστροφη περιστροφή των πεντάλ, τυλίγεται στην κεντρική πλήμνη του πίσω τροχού. Πολλά π. έχουν επίσης φρένα με έκταση, που βασίζονται στην ίδια αρχή με τα «φρένα με τύμπανα» των αυτοκινήτων. Τα σύγχρονα π. μπορούν επίσης να εφοδιαστούν με κιβώτιο ταχυτήτων επάνω στην πλήμνη του πίσω τροχού, το οποίο έχει επίσης πολλές αναλογίες με το κιβώτιο ταχυτήτων των αυτοκινήτων. Ένα άλλο κιβώτιο ταχυτήτων είναι εκείνο που δρα επί της αλυσίδας την οποία μετακινεί με ένα μοχλό, επί οδοντωτών ομοαξονικών μπροστινών και πίσω τροχών διάφορης διαμέτρου. Το σύστημα φωτισμού συνίσταται σε ένα μικρό δυναμό, συνδεμένο προς τον μπροστινό τροχό, το οποίο παράγει ηλεκτρικό ρεύμα: το ρεύμα αυτό ανάβει λυχνίες που υπάρχουν σε κατάλληλα μπροστινά και πίσω φωτιστικά. Τα κοινά καθίσματα διάφορων τύπων σχηματίζονται από ένα μεταλλικό πλαίσιο και από μικρά ελικοειδή ελατήρια και το σύνολο σκεπάζεται από δέρμα ή συνθετικό υλικό. Φτερά, καλύμματα αλυσίδας και χειρολαβές συμπληρώνουν το σύγχρονο ποδήλατο.
Ένας ιδιαίτερος τύπος π. είναι το πτυσσόμενο. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι η μεγαλύτερη ανάπτυξη των κάθετων σωλήνων ως προς τους οριζόντιους· τροχοί πιο μικροί· ο ανώτερος σωλήνας αποτελεί με τον κεκλιμένο ένα στοιχείο, το οποίο αρθρώνεται μέσω ενός συνδέσμου και επιτρέπει τη σύμπτυξη του π. ελαττώνοντας σημαντικά τις διαστάσεις του και επιτρέποντας την εύκολη μεταφορά π.χ. στο πορτ-μπαγκάζ ενός αυτοκινήτου.
Αγωνιστικό ποδήλατο(φωτ. FELT).
Αγωνιστικό ποδήλατο (φωτ. FELT).
Πτυσσόμενο ποδήλατο (φωτ. FELT).
Στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις πολλοί κάτοικοι καταφεύγουν στη λύση της μετακίνησης με ποδήλατο (φωτ. ΑΠΕ).
Ο νικητής του 86ου Ποδηλατικού Γύρου Ιταλίας – 2003 – Αλεσσάντρο Πετάτσι (φωτ. ΑΠΕ).
Αφγανός αστυνομικός σε περιπολία με ποδήλατο (φωτ. ΑΠΕ).
Ποδήλατο – ασθενοφόρο για την άμεση αντιμετώπιση επειγόντων αλλά μέτριας σοβαρότητας περιστατικά στο Λονδίνο της Μ. Βρετανίας (φωτ. ΑΠΕ).
Στρατιωτικό ποδήλατο του Μεσοπολέμου, με πλαίσιο τραπεζοειδές.
«Druisine» του 1820, ο πρόγονος του σημερινού ποδηλάτου.
«Druisine» του 1895, ο οδηγός του έδινε κίνηση σπρώχνοντας το έδαφος με τα πόδια του.
Ποδήλατο του 1865 με μπροστινό τροχό εφοδιασμένο με πεντάλ.
Ποδήλατο από μέταλλο, του 1875 με μπροστινό τροχό με διάμετρο πολύ μεγαλύτερη από εκείνη του πίσω.
Ποδήλατο του 1884 με μετάδοση κίνησης με αλυσίδα και μπροστινό φρένο.
* * *το, Ν1. είδος δίτροχου ή τρίτροχου ελαφρού οχήματος που κινείται με τη μυϊκή δύναμη τών ποδιών τού αναβάτη2. φρ. «τού κάνω τη ζωή ποδήλατο» — τού δημιουργώ πολλά προβλήματα, τόν ταλαιπωρώ.[ΕΤΥΜΟΛ. < πούς, ποδός + -ήλατο (< ἐλαύνω). Η λ., στον λόγιο τ. ποδήλατον, μαρτυρείται από το 1845 στον Ιω. Ισ. Σκυλίσση].
Dictionary of Greek. 2013.
